Waaruit communicatie bestaat non-verbale communicatie?
Met lichaamstaal geven we aan hoe de tekst verstaan moet worden, hoe de tekst emotioneel voor ons leeft. Alle signalen waarmee wij de tekst ‘aankleden’, houding, stem, gebaren, oogcontact en gezichtsuitdrukkingen, noemen we lichaamstaal. Non-verbale signalen zijn er altijd; je kunt immers niet niet communiceren. Door onze manier van doen zijn we voortdurend (bewust of onbewust, bedoeld of niet bedoeld) in communicatie met onze omgeving (interactie).
Lichaamstaal is belangrijk, omdat ze de ontvanger informatie verschaft over hoe hij over de zender moet denken en hoe hij de tekst moet interpreteren. Non-verbale signalen kunnen ons als zender steunen om congruent te communiceren, om eenduidige boodschappen te geven. Bovendien zorgt non-verbaal gedrag ervoor dat er in gesprekken spelregels worden aangebracht (hoe gaan we met elkaar om?) zonder dat die apart genoemd hoeven te worden. De overtuigingskracht van uw communicatie neemt toe wanneer u alle middelen die u ter beschikking staan, zo kunt inzetten dat ze elkaar versterken.
Bij communicatie spelen twee aspecten een rol: inhoud en vorm. De inhoud van uw boodschap is datgene wat u zegt, de letterlijke tekst. Hoe u het zegt is vormaspect. Met behulp van non-verbale taal geeft u ook aan hoe u de ander ziet en hoe u wilt dat de ander u ziet en behandelt. Het hoe is een samenspel van mimiek, gebaren, houding oogcontact en stemgebruik.
Er is een duidelijk verband tussen wat mensen denken, vinden en voelen en hoe ze doen. De stem, de houding, de gezichtsuitdrukking geven iets weer van gevoelens en/of gedachten. Met andere woorden: onze gevoelens en gedachten beïnvloeden ons handelen en spreken.
Functies van non-verbale signalen en gedragingen:
- Gevoelens tonen
- Tekst ondersteunen en/of uitleggen
- Spelregels in een gesprek aanbrengen
- Feedback geven
- Met territorium omgaan.
Gevoelens tonen
Lichaamstaal zegt vaak meer dan woorden kunnen; we kennen niet voor niets de uitdrukking dat woorden tekortschieten. Een knipoog van verstandhouding, verdrinken in iemands ogen, een ander de rug toekeren…. Dergelijk gedrag spreekt vaak veel meer dan woorden.
Door gevoelens te laten zien of te laten horen, gaat uw aanwezigheid meer leven. De betrokkenheid van de spreker bij de boodschap wordt merkbaar en dat verlevendigt het effect op de ander.
Tekst ondersteunen en/of uitleggen
Wanneer mensen iets vertellen kunnen sommige termen of mededelingen actieve ondersteuning gebruiken: de vuist die als een hamerslag mee beweegt op het ritme van de zin, hamert de boodschap er als het ware in; de uitgestoken vinger die de ‘laatste waarschuwing’ kracht bijzet; de uitgestrekte armen die de lengte van de vis aangeven.
Gebaren kunnen woorden aanvullen en onderstrepen. Wanneer uw hand en uw arm de glooiing van een berg schetsen, ziet uw gesprekspartner als het ware het landschap dat u beschrijft.
Spelregels in een gesprek aanbrengen
Met non-verbale signalen kunnen mensen stilzwijgend spelregels aanbrengen, woordeloos afspraken maken, bijvoorbeeld om een gesprek in banen te leiden.
Wanneer u een bekende tegenkomt en u trekt de wenkbrauwen op terwijl u een kleine glimlach toont, dan geeft u al een signaal van herkenning. Een teken waarop gereageerd kan worden.
Nadert u een kennis die er somber uitziet en begint ze te glimlachen zodra ze u ziet, dan krijgt u min of meer de opdracht opgewekt te doen. Of tenminste niet op die somberheid in te gaan.
Soms krijgt u zo weinig signalen dat dit verwarring oproept. Iedereen kijkt voor zich uit. Desinteresse? Onduidelijkheid? U weet het niet.
Feedback geven
Vaak geeft non-verbale communicatie, bedoeld of onbedoeld, feedback (commentaar): veel non- verbale signalen vertellen u iets over hoe u gezien wordt, hoe u overkomt. Lastig is dat u wel de reactie waarneemt, maar dat u niet zeker weet wat er bedoeld wordt met de non-verbale signalen. Uw plan van aanpak kan vragen oproepen of mensen aan het denken zetten. Als u de betekenis van de reacties beter leert doorzien, blijf er dan toch alert op dat u niet alleen uw eigen interpretaties voor waar aanneemt. Durf vragen te stellen.
Het lastige van de non-verbale communicatie is immers dat non-
Verbale signalen altijd voor meer interpretaties vatbaar blijven.
Met territorium omgaan
Met territorium wordt bedoeld de ruimte om ons heen die we als ons eigen gebied ervaren. Ruimte heeft invloed op hoe we ons voelen in een aantal situaties; de zintuigen kunnen door nabijheid sterker geprikkeld worden. Hoe dichter we bij iemand staan, hoe beter we hem kunnen ruiken (adem, lichaamsgeur en parfum), horen (ademhaling, stem en ingewandsgeluiden), zien (vertekening, details of een overzicht), voelen (lichaamswarmte, adem en aanraken) en -als we echt heel dichtbij zijn proeven (huid, speeksel.
Territoriumbesef is cultureel bepaald. Territorium ervaren we vooral aan de voorkant bewust. Het maakt nogal verschil of iemand tien centimeter naast je staat of tien centimeter voor je. De feitelijke afstand die er tussen mensen is, is dus niet het enige criterium dat het territorium bepaalt. Hoe vollediger u iemand toegewend bent, des te krachtiger is het signaal van nabijheid, van aandacht, betrokkenheid en wellicht ook van intimiteit.
Non-verbale middelen ter ondersteuning van de persoonlijke uitstraling:
Lichaamshouding
Lichaamshouding en beweging zijn heel belangrijk in non-verbale communicatie, en weerspiegelt hoe u zich verhoudt tot de wereld om u heen. U kunt er bijvoorbeeld uit afleiden of iemand open of gesloten is, aandachtig of afwezig, betrokken of afstandelijk.
Houding beïnvloedt soms ook uw gemoedstoestand. Een actieve lichaamshouding -rechtop en het hoofd ook recht op de schouders geeft een andere kijk op de wereld dan wanneer u ineengedoken met de neus naar de grond rondwandelt.
Stem
Tot stemgebruik rekenen we articulatie, spreektempo, beklemtoning, volume, timbre en intonatie. De manier waarop mensen hun stem gebruiken, draagt veel bij aan het effect dat zij hebben op anderen.
Mimiek
Er zijn veel verschillen in expressiviteit van gezichten. Een beetje expressiviteit is prettig, teveel kan storen. Realiseer dat het contact en de levendigheid van wat u zegt, toeneemt wanneer de inhoud en het gevoel verbonden zijn. Mimiek kan daarbij helpen.
Gebaren
De kracht van een gebaar is dat het een visuele associatie oproept. Met gebaren helpt u uw gesprekspartner het beeld bij de tekst te ‘zien’. Zich meer voor te stellen bij wat u zegt. Bij het ene gesprek passen meer aarzelende gebaren, bij het andere gesprek meer stelligere gebaren, afhankelijk van het doel en de invloed die u kiest.
Tot slot
Nieuw gedrag zal niet direct gemakkelijk en vertrouwd voelen. Wel is het nodig dat het nieuwe gedrag er uitzien alsof het bij u past. Het is belangrijk dat het in het verlengde van uw persoonlijkheid ligt.
Non-verbale signalen zijn gewoontes. Daarin kunt u keuzes maken, en veranderen wat voor verandering in aanmerking komt.
1993 Ontleend aan E.Kuners.
Titel: Persoonlijke Uitstraling